Weli waxaynu ku
jirnaa gar dad-ban oo ah gar noocyo dhawr ah u qaybsanta, waxa
tusaalayaasheeda ka mid ah, nin baa waxa uu ka af-roonaaday (Ka
aftahamaysnaaday) niman kale oo ay isku mijlis yihiin, dabadeedna waa
loo faqay oo waxa la yidhi yaanu jaanis heline waxaynu odhanaynaa hebel
baa gudoomiye ah. Arrintii baa ninkii loo sheegay, ka dibna wuxuu yidhi "Maxaynu
ku falaynaa gudoomiyaha", dabadeedna waxa lagu yidhi "Gudoomiyuhu
hadalka saxa ah wuu sii daynayaa, hadalka qaladka ahna wuu inaga
joojinayaa’, ka dibna ilayn waa tii la yidhi "waayeel hadalkiisa kaftan
ayuu ku dhamaystaaye", markaa ninkii baa ku jawaabay "Oo hebel muxuu ka
kala garanayaa hadalka saxan iyo hadalka sirgacan", hadana waxa lagu
yidhi wuu kala garanayaa. Intaa kagama hadhine wuxuu hadana
yidhi "Bal ma tijaabiyaa inuu garanayo iyo inkale", waxa la yidhi "Haa",
ka dibna ninkii isaga oo tijaabadii wada ayuu yidhi "Waa baanu anaga oo
col badan ah duulay, markii aanu jidka maraynay ayey laba nin oo
colkayaga ka mid ahi is-dishay, dabadeedna mid baa inta uu bahal nabar
ah lka dibna
geed baanu jiifinay, colkii naga soo horjeedayna wuu nagu dhow yahay.
Ninkii dhaawaca ahaa isaga oo halkiisii jiifa ayey labadii col is-galeen
oo ay sanqadhu yeedhay. Illeyn lexajecladu waa shay sun ahe
ninkii dhaawaca ahaa inta uu soo kacay oo uu kaga dhigay Caydhi ma
bukooto ayuu is yidhi "oo hadaadan colka la socon ma cid baa geela la
soo qaado wax kaa siinaysa", dabadeedna inta uu Maya isugu jawaabay ayuu
soo hadaafay oo halkii ay xabadu ka dhacaysay ee weerarku ka socday yimi,
halkaas oo uu dagaalkii wax ka galay, laakiin xabad baa ku dhacday,
wuuna dhaawacmay. Ka dibna waanu soo qaadnay oo aanu dhaawiciisii guryo
keenay, isla markaana geelii la soo qaaday saamigiisii ayuu qaatay,
laakiin wuxuu u dhintay dhaawicii, markaa waxaan ku waydiiyey ninkaa
magtiisu waa imisa ?", dabadeedna ninkii gudoomiyaha lagu sheegayey ayaa
yidhi "Dee waa 100 halaad", hadana ninkii wax xujaynayey ayaa yidhi
markhaati ka ahaada inuu boqol ku sheegay", waxay yidhaahdeen "hadii
aanay boqol ahayn hadaa waa imisa", wuxuuna yidhi "Xabbadda ninka ku
dhacday guluf dagaal bay ku gaadhay oo cid ku dhufatay lama garanayo.
Markaa magta ninkaasi waa dubaaqadii inaadeerkii ku dhuftay", markaa
arintii sidaas ayey noqotay, ninkiina sidaa ayuu gudoomiyenimadii ku
waayey, iyadoo ay arinta dhex ka ahaayeen nimankii gudoomiyaha u doortay.
Tusaale kale hadii aynu soo qaadano, waxa jiray nin reer Berbera ah,
isla markaana ku dhashay magaalada Burco, ninkaas oo la odhan jiray Ina
kulunbe oo ahaa nin xikmado badan ka tegay, sida xikmadda ah "Heesta
geelu way kala horaysaa". Ina kulunbe ayaa mar walba lagu
yidhaahdaa "Ileyn inagu ragna ma nihine raggi rag ahaa Burco ayuu jiraa",
dabadeedna markii hadalkaa laga dayn waayey ayuu ninkii Ina kulunbe
kharash badan soo qaatay, wuxuuna tegay ama yimi Burco, ka dibna wuxuu
yidhi "Meel merfesha ah I geeya", waa la geeyey, mise sheeko kale laguma
hayee intii ay qolada reer Berbera ku sheekaysan jirtay ayuun baa
halkana lagu hayaa. Markii uu ilaa afar merfesh tegay ee ay
sheekadu isku wada mid uun noqotay ayuu maalintii dambe meerfesh ay rag
badan oo xikmad lagu tuhmayey fadhiyaan ka yidhi "Waar niman yahow waxa
nalagu wareeriyey raggii rag ahaa Burco ayuu jiraa, ka dibna markii aan
idin eegay aniga ilama ihidin niman laba waxarood kala saaraya,
dabadeedna raggii meesha fadhiyey way xanaaqeen oo waxay ku yidhaahdeen
"Miyaadan nin rag ah ahayn maxaad sidaa noo leedahay", ka dibna wuxuu ku
yidhi "Waar bal is-qaboojiya hadayba laba waxarood is hayaane, markaas
dhaqanka waynu wada naqaanaaye riyaha da’xilada dhalaa ceesaanta ugub ee
ugu danbeed dhasha ee Orgiga ku curata waa laga gawracaa, laakiin
ceesaantaasi hadda way mataanaysay oo laba Orgi ayey dhashay,dabadeedna
waxa loo baahday in labadii Orgi mid la gawrco, laakiin labadii Orgi
ayaa wada dacwiyey, dabadeedna labadii Orgi kii soo dhacay ayaa yidhi
anigu ma ihi kii u dambeeyey ee ceesaantu dhashay oo kan ayaa iga
dambeeyey ee isaga hala gawraco, Orgigii kale ayaa isna dacwiyey oo
yidhi anigu ma ihi kii ay ceesaantu ugubi ku curatay ee waa ka iga
hor-dhashay ee isaga hala gawraco", markaa sheekada ha u arkina laba
waxar ee meesha geeri ayaa taala’e kala saara labada waxar kee baa la
gawracayaa, ka dibna qaylada iyo buuqa ayaa cirka isku shareertay,
qoloba mid bay tidhi waa la gawracayaa, halkaas ayey isku khilaafeen oo
ay qoloba mid tidhi kaasaa la gawrcayaa iyo kaasaa la gawrcayaa, markaas
ayuu ninkii Inakulunbe yidhi "Maxaan idiin sheegayey"...
Nimankii
iyaga oo murmaya ayuu Ina Kulunbe Berbera-diisii iskaga noqday, laakiin
qoladii reer Burco ayaa sharad iyo sharad isku dhigtey oo ka daba tegay
Ina Kulunbe si uu markhaatiga ugu kala furo, wuxuuna meel gole ah ka
yidhi "Reer Berbera waydinkii lahaa ragga Burco ayaa kaa wanaagsane
ogaada inay aniga ra’yi iga martiyayaan", ka dibna nimankii sharadka
isku dhigtay ee isula yimid wuxuu ku yidhi "Waar garta labada waxar way
hawl yartahaye Burco iskula noqda" halkaas ayuuna sheekadii ku xidhay.
Sheekadan lafteedu waxay inoo cadeynaysaa in kaftanku yahay gar, laakiin
waa garaha dadban ee aanay dadka badidiisu fahmi karin.
Garta
Muslax haddii aynu tusaalayaal iyadana ka bixino, waxa jiray ama
dhacday gabadh qurux badan oo godan ka bax ah lana odhan jiray Maydhan.
Gabadhaas nin waliba wuxuu is-yidhi Allaylehe taasi adiga ku yeeli mayso,
ragga qaarna markii ay arkeen waxay is-yidhaahdeen koleyba tan waa la
qabaa, laakiin iyada lafteedu markii inan ragba agteeda ka waashay waxay
is-odhan jirtay tolow maxaa raggu kugu arkay ee mid qudhi kuula hadli
waayey.
Dhinaca kale gabadhaa reerkooduna waxay ku xisaabtami jireen inay
gabadhooda Maydhan yarad buuran u goynayso, oo haddii ay cidi ay guur
ugu soo gole fadhiisato ay arrinta yaradku noqonayso afkaa-dhabasho iyo
waxay qabsadaan. Muddo ka dib Maydhan aabaheed iyo nin ay qaraabo yihiin,
isla markaana yaraantoodii saaxiib ahaayeen oo isku soo kacaameen,
laakiin intii ay waaweynaadeen ay kala tasoobeen ayaa maalintii dambe
is-helay ka dibna waxay arrintoodu noqotay "Gacal kala maqnaan jirey iyo
geeluba way isku ololaan."
Waqtiga ay is heleen waxay labaduba ahaayeen geel jire, ka dibna
nabdaado qurux badan markii ay is-dhaafsadeen ayaa war duleed la kala
bogtay, waxa la iska waraystay tigaad iyo tows abaareed wixii jirey.
Waxa kale oo la iska waraystay nabad iyo khoof wixii jirey. Intaa ka dib
hoos-baa la iskula dhaadhacay, iyada oo ay sheekadu noqotay hebel ka
waran, heblaayo ka waran, heblaayo yey u dhaxday, hebel yuu ka guursaday,
adigu maxaad ubad iyo adduun haysaa?. Waxyaalaha markii la iska waayo
waraystay ee sheekooyinkii duleed iyo kuwii hooseba la dhamaystay ayaa
Maydhan aabaheed lagu yidhi "Oo reerka wax hablo ahi ma ku hadheen",
wuxuuna ugu jawaabay "Inaadeer dhawr baa jooga", ka dibna isaga oo
ninkii kale dhaqanka ilaalinaya ayuu yidhi "Inaadeer ta u roon magaceed",
Maydhan aabaheedna wuxuu ugu jawaabay "Maydhan baa loogu yeedhaa".
Haddana wuxuu u celiyey "Inanka geela ila wada ayaan gabadh fiican u
doonayey, inagana xidhiidhkeeniibay soo celinaysaa ee gabadhaa wiilka ii
sii", Maydhan aabaheed-na wuxuu ku jawaabay "Inantaydu way iga talo
qaadataaye, wiilkaagu ma kaa talo qaataa", kii kalena wuxuu ku jawaabay
"Waar bal ninkaa daya, oo ma waxan kuula ekahay nin ubadkiisu talo
dhaafo", haddana Maydhan aabaheed wuxuu yidhi "Xaash’e ma tihid,
gabadhiina waan ku siiyee, iga gudoon", dabadeedna arrintii waxay ku
dhamaatay hoo iyo gudoon. Intaa ka dib ninkii odayga ahaa wuxuu
wiilkiisii ugu bishaareeyey oo uu ku yidhi "Aabe waatii balankeenu ahaa
inaan gabadh kuu doono oo kaaga yarad bixiyo, ka dibna Maydhan oo ina
hebel ah reer-na ka dhalatay baan maanta kuu doonay, isla markaana
qorigeenii maadhiin yaraha ahaa iyo faraskiiba gabaati baan u bixiyey",
wiilkiibaa dabadeed yidhi "Aabe hawraarsan", odaygiibaa isna yidhi "Aabe
Gudoon waana inoo biyo gu’."
Dabadeed markii gugii la gaadhay ayey odaygii iyo wiilkiisii iyaga oo
wada shan geel ah oo dhogor ah ayey u tageen Maydhan aabeheed, halkaas
ayaa meherka lagu duugay, aqal-na loo dadbay, iyada oo habeenkaa loo
kala tagey Maydhan iyo wiilkii la siiyey, si ay isu bartaan, waxaana la
maray qaabkii ardaa dhig lahaan jirey, iyada oo hadalka lagu soo
gunaanaday gabadha nagu dara iyo yeelnay. Ka dibna nimankii soo ardaa
dhig tagey waxa lagu daray Maydhan oo tiicaysa iyo afar oo xoogga ka
masa ah oo dhibaad ah.
Maydhan markii la guryo geeyey waxa loo weegaarey aqal laba daryaale ah
oo bari u jeeda, halkaas oo galbiska iyo ciyaaraha dhaqanka loogu
dabaal-degay, iyadoo loo dhigay bahal aroos ah oo la isku arkay. Markii
ay todoba baxeen ayaa guryaha baal looga saaray oo meel xeryaha ka
baxsan aqal looga taagey, muddo markii laga joogo ayaa niman ay ilma
adeer yihiin wiilkii Maydhan guursaday waxa u yimid wiil ina abtigood ah
oo cirka laga soo hindhisay (ragganimo dhaaf), magaciisana la yidhaahdo
Duullane, isla markaana wuxuu uu wataa bahal faras ah oo sheeggan, ka
dibna wuxuu ilma abtiyadii ku yidhi "Walaahi naagtaa deyn maayo", sida
caadadu ahaydna raggii hore been kuma dhaaran jirin.