|
Sow waxaan illaawaba nin xumi ima
ogeysiiyo
Waxan ka cudur daaranaynaa inaannaan idiinla
soo degdegin jawaabahii ku saabsanaa isku daygii reer Doqon-ma-Waaye isku
dayeen inay hadh cad ka sinaystaan suugaanta Soomaalida iyagoo sidii
caadada u ahayd ka been sheegaya dhacdooyin taariikh iyo suugaan raggii
lahaa waa hore allaystay balse murtidoodii weli nooshahay. Abwaannadii
hore inkastoo iilka la wada jiifshey misna tayada Suugaantooda ayaa qaar
noolaysa qaarkoodna loo ilaawaa taasaana keentay in abwaannada loo kala
saaro qaar dhintay iyo qaar nool oo weli erayadoodii ka dhex iftiimayaan
dhaqan suugaameedka Somalida. Abwaannada dhintay ee aan dhaxalka weyn ka
tegin ayaa eheladoodu isku dayaan inay nooleeyaan magacooda iyagoo
geyeysiisa inay suugaan rag kale lee yahay ku qurxiyaan ayagoo ka
diimoon in wax tegey oo taariikhdu hoosta ka xarriiqday aan la beddeli
karin si kastaba ha la isugu dayee.
Sidaannu hore idiinku soo tebinney waxa nasiib
darro ah in Dhoodaan uu si xishood darro ah ugu gelgelimaysto murtida iyo
suugaanta. Ka dib markaannu la xidhiidhnay bishii September dhawr abwaan
oo Hargeysa deggan qaarkoodna gobollo kale ka soo dooleen, waxa noo
muuqatay in ruuxani uusan ahayn sida la moodayee aanuba mudnayn jawaab iyo
in hadalkiisa miisaan aanu lahayn loo yeelo maadaama uu doortay inuu sidii
lax dhukan hadba doc isku qaado oo ku kaco waxyaabo aan laaiq ku ahayn
suugaanta. Nin abwaana oo ninkan hor fadhiistay isla markaana weydiiyey
khaladaadka ka dhacay inuu wax ka yidhaahdo wuxuu noo sheegay in "Dhoodaan
taariikho aad u badani isakaga qasan yihiin uuna u baahan yahay in la
badbaadiyo", halka mid kale ku tilmaamay nin taariikhda Somalidana
hadda ku baraarugay balse ay isaga murugsan tahay oo aan hadalkiisu
wax ka soo qaad lahayn. Waxa uu nin kale oo abwaani ii sheegay in mar uu
weydiiyey inuu gabayo ka tirshey xaaladaha hadda Somalida dhexdeeda ka
taagan inuu ugu jawaabay cay uu ummadda Somaliyeed oo dhan ku
aflagaadeeyey taasoo igu dhalisay buu yidhi inaan is weydiiyo in ninku
dhan yahay iyo in kale. Waxay Abwaannada aanu la
xidhiidhnay ay isku raacsan yihiin in aan hadalka Dhoodaan aanu ahaynba
wax waqti la iskaga lumiyo sumcadiisii iyo karaamadiisii qofnimo iyo tii
uu abwaannada ku dhex lahaanna ay dhantaashay taariikh-ku-sheegta aanu u
miidaan deyin ee isagoo ciil ka muuqdo uu habartuu arkaba u duubayo.
Xaajo ninkaan ehelkeeda ahayni indhihuu ka ridaa'e, Dhoodaan wuxu is
mooday in afarreyda uu tirshaa xaq u siisay inuu isku looho taariikh aanu
cilmigeeda lahayn inuu ka hadlo isagoon samayn baadhitaan iyo waraysiyo
dheer oo deegaan keliya aan ku ekayn. Waxan weli dad badani fahmin in la
xusona u baahan sababaha dadkan wax-ma-garatada ku gaaryeelay sheegashada
Murti, Magac, Maal iyo Dad aanay lahayn ama u dhalan ee keligood ku kelifa
sheegashooyinka noocan ah iyo sababta astaantan uurkutaallada leh looga
waayey dadyowga Soomaaliyeed ee xalaasha ah.
Haddaba maxaa innala gudboon oo jawaab u
noqonaya damaca reer Waaq Koombe? Ma sidii Abwaanka Qarniga ee Ibraahim
Gadhle ayaan nidhaahnaa;
Kaadida dameerkiyo
Hadduu Daamur kaa kale
dusha uu iskaga shubay
Adiguna tu doofaar
isku daadi kuma odhan
Doqon iyo nin liitiyo
ayaan jaahil lagu
dayan
Mise toloow intaynu gobannimada aynu ku taamno
meel dhiganno ayaan heerkooda inta gaadhno sheegannaa buraanburadoodii?
Aniga kolleyba way igu adagtahay inaan nin durriyadda ah magac ka dilo oo
ku magacaabo suugaan ku sheeg Oromo dhoodhoobtay, balse waxa taas ka sii
daran aamuska oo ah shidaalka ay ku shaqeeyaan dadkan madhan ee maalin
walba waxaysan lahayn u muhanaya. Inkastoo sheekadu ku qurux badnayd in
aan ruuxan iyo dhareerkiisa dhinac la isaga leexiyo oo dameer ciyey sidiisa
dhegaha laga furaysto, haddana arrinkani waa mid joogto ah oo mudan in si
midaysan looga hor tago.
Dadka Somalida ah waxay 93.5 % isku raacsan
yihiin inay dadkani dileen karaamadii iyo sharaftii ummadnimo ee Somalidu
kaga sheegganayd quruumaha kale waqtiyadii la soo dhaafay. Waxa markhaati
ma doonto ah in magac-jabka iyo dulliga ummadda Soomaliyeed ku habsaday
sannadahan danbe ay u sahamiyeen Soomali-ku-sheegga isu keenkeenka ah ee
tallaabo kastoo ay qaadaanba tahay mid ka dhan ah jiritaanka, karaamada
iyo sumcadda dadka afsomaliga ku hadla. Sidii ay ula anbadeen xukunkii
dalka ee haadaanta uga tuureen ee haad iyo haanraawe u cunay ayay maantana
damacsan yihiin inay wixii ka hadhay isasii raaciyeen iyagoo taariikho sida
cadceedda aan caad saarnayn mugdi gelinaya. Tallaabooyinkan dayuusnimada
ah ee Gaalla-ka-hadheenku la damacsan yihiin jiritaanka ummadda waa mid ay
isha Somalida ka arkeen.
Waxa qosol leh, Kuumadayaasha iyo Koombeyaashu
iyagoon is ogeyn baa midba gaar u sheegtay murtidii Salaan Carrabey ayagoo
sadaqaddii uu Salaan Carrabey sida hagar la'aanta ah ugu deeqi jirey kaga
abaal gudey inay Murtidiisii sheegtaan iyagoo aan ogeyn inaan Murtidu siin
iyo sadaqad toonna gelin. Cabdulle Raage ayaase isagoo sifaynaya asxaan
la'aanta dadka laga hayaa
Aadane haddaad anfac iyo udug
ku sooryeyso
Waxa saxaradiisu u urtaa waa
asxaan li'iye
Akhristoow mar haddaan dadkan waqtiga iyo
waayuhu beddelayn waran uga tudhistooda waxa ku jirta liidnimo. Dhaqanka
iyo Suugaanta waxa iska leh dadka Soomaliyeed ayagaanay jirtaa siday u
ilaashan lahaayeen kamana yeelayno cidna inay khalkhalgeliso. Hanti kasta
waxa ilaashada ninka leh nin aan ku tabcin ama u dhididinna waa u fuddahay
inuu isku dayo inuu meersado laakiin mar haddii ninkii lahaa u maleegan
yahay baylah-tirkeeda lagama yaabo in fadhatada hadafkoodu u suura galo.
|
